Walerian Pańko (1941 - 1991) prawnik, profesor Uniwersytetu Śląskiego, w latach 1980 - 1981 doradca NSZZ "Solidarność" i NSZZ "Solidarność"Rolników Indywidualnych (współautor porozumień rzeszowsko-ustrzyckich). Od 1989 roku poseł na Sejm RP z listy OKP, przewodniczący sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego. Od maja 1991 roku pierwszy Prezes Najwyższej Izby Kontroli. 7 października 1991 roku zginął tragicznie w wypadku samochodowym.

Był zwolennikiem oraz propagatorem reformy samorządu terytorialnego i współtworzył jej prawne podstawy. Był również jednym z założycieli Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej i jej katowickiego ośrodka. Uważał, że Fundacja ma do spełnienia bardzo ważną misję w budowaniu demokracji lokalnej. W ośrodku znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona naszemu Patronowi.

Profesor Walerian Pańko zawsze niezależny, wymykający się spod wszelkich schematów, niezwykła osobowość, zaznaczył swoją obecność w wielu dziedzinach życia.

Był nie tylko wybitnym naukowcem i nauczycielem akademickim, ale także społecznikiem. Gdy wybuchł Sierpień 1980 r., jako jeden z pierwszych samodzielnych pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego, nie tylko zapisał się do ówczesnej „Solidarności”, do powstania której przyczynił się swoją działalnością, ale i aktywnie w niej działał. Włączył się w prace związane z dążeniem do zmian ustrojowych w Polsce. Zarażał wszystkich swoim entuzjazmem i pasją działania. Nikt, kto się z Nim zetknął, nie mógł pozostawać wobec Niego obojętny. Trzeba podkreślić, że Jego niezłomna postawa budziła podziw otoczenia, ale i reakcję władz. Już wcześniej, w czerwcu 1976 r., został pozbawiony funkcji prodziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w odwecie za poparcie protestu studenckiego w sprawie cen podręczników.

W okresie 1980-1981 aktywnie uczestniczył w pracach legislacyjnych, będąc członkiem Społecznej Rady Legislacyjnej NSZZ „Solidarność” działającej pod przewodnictwem prof. Stefana Grzybowskiego. Był członkiem Komisji ds. ustawodawstwa rolnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości, doradcą NSZZ „Solidarność”, i NSZZ „Solidarność Rolników Indywidualnych”. Odegrał istotną rolę jako ekspert „Solidarności” w długotrwałych okupacyjnych strajkach chłopskich w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie. Służył swoją konsultacją i pomocą rolnikom indywidualnym, a także był doradcą NSZZ „Solidarność” prowadzącym akcję strajkową w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych. Był współautorem tekstu porozumień ustrzycko-rzeszowskich podpisanych w lutym 1981 r., a następnie doradcą nowopowstałego związku „Solidarność Rolników Indywidualnych”, służąc w ten sposób środowisku, z którego pochodził. Tworzył Sieć Organizacji Zakładowych „Solidarności” wiodących zakładów pracy na Śląsku. Służył swoją wiedzą prawniczą
i doświadczeniem.

W dniu wprowadzenia stanu wojennego został internowany w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Przebywał kolejno w Jastrzębiu Szerokiej, Warszawie, Białołęce i Jaworzu na Pojezierzu Drawskim. W kajdanach wsadzano Go do więźniarki bądź helikoptera i wieziono na kolejne przesłuchania w atmosferze grozy wywołującej pytania: dlaczego... i gdzie tym razem?. Opowiadał o ciężkich warunkach internowania, podczas którego jednak nie tracił ducha i ofiarnie pomagał innym. Był autorem „Marszu internowanych”, w którym pojawiły się krzepiące słowa: „Wrócimy silniejsi, a z nami ta myśl, że Polska tak łatwo nie zginie”.

Po zwolnieniu z internowania 16 stycznia 1982 r. aktywnie współpracował z Duszpasterstwem Akademickim i Duszpasterstwem Ludzi Pracy na Śląsku. Pamiętamy Jego powrót z internowania, kiedy pojawił się na uczelni i znowu dał impuls do działania, nie pozwalając na poddanie się nastrojom załamania. W tym czasie nadal dyskretnie służył swą pomocą środowisku robotniczemu i chłopskiemu. Za swoją działalność zapłacił kilkakrotnymi aresztowaniami „prewencyjnymi”, a także o parę lat późniejszą profesurą, na którą dobrze zapracował znacznie wcześniej, czy wreszcie zablokowaniem na jakiś czas naukowych kontaktów zagranicznych.

Służba Bezpieczeństwa zarejestrowała Profesora pod kryptonimem „Doradca”. W jednej ze służbowych notatek możemy przeczytać: „Na terenie Uniwersytetu Śląskiego zorganizowano dwa punkty konsultacyjne dla byłych działaczy NSZZ „Solidarność” i osób internowanych. Jeden z nich mieści się w gabinecie doc. Waleriana Pańko.
W skład doradców wchodzą m.in. prof. Jończyk z Wrocławia, doc. Pańko oraz prof. Stelmachowski z Warszawy. W/wym. grupa była autorami petycji wysłanej do Sądu Najwyższego w Warszawie w sprawie postępowań toczących się przed Sądem Wojewódzkim. w Katowicach, a dotyczące byłych działaczy „Solidarności”, jak również podpisali się pod petycją do Sejmu w sprawie amnestii dla więźniów politycznych. W dniu 24 marca br. ma odbyć się zebranie grupy. A.N. przypuszcza, że tematem spotkania mają być przygotowania ich środowiska do wizyty Papieża na terenie naszego województwa.., Po jednym z takich spotkań na uczelni był szeroko kolportowany i omawiany list Episkopatu do władz PRL w sprawie uwolnienia więźniów politycznych”.

O Jego aktywności mówili członkowie Komitetu Uczelnianego PZPR: „Fakt przynależności W. Pańki do „Solidarności” staje się jednoznacznie obciążający politycznie. Trudno nie zauważyć Jego aktywnej działalności w „Solidarności”. Po strajkach w 1988 r. brał udział w reaktywowaniu „Solidarności” w szkołach wyższych. Brał też udział jako reprezentant strony opozycyjnej w negocjacjach „Okrągłego Stołu” – w podzespołach do spraw rolnictwa oraz do spraw samorządu terytorialnego, przygotował opracowanie „Ład przestrzenny i ekologiczny wsi i rolnictwa”. W kwietniu 1989 r. Katowicki Komitet Obywatelski „Solidarność” zgłosił kandydaturę Waleriana Pańki na posła na Sejm I kadencji z okręgu Katowice-Mysłowice. Swoimi podpisami poparło go kilkanaście tysięcy wyborców, którzy w ten sposób jeszcze przed dniem wyborów zamanifestowali swą aprobatę dla przemian postulowanych przez „Solidarność”, a także dla osoby kandydata. Wszyscy pamiętamy plakat wyborczy z uśmiechniętym Profesorem zapowiadającym zwycięstwo. Taki pozostał na zawsze w naszej pamięci. 4 czerwca Walerian Pańko jako kandydat „Solidarności” z okręgu Katowice- Mysłowice został wybrany posłem na Sejm.

Był członkiem Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego – Koła Posłów Niezależnych. Przewodniczył sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego. Ponadto był członkiem Komisji Konstytucyjnej i Komisji Ustawodawczej. Był jednym z założycieli Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej i tym samym naszego Katowickiego Ośrodka. Dał się poznać na forum parlamentu jako człowiek ogromnej wiedzy i wielkiej pracowitości.

W maju 1991 r. został wybrany na stanowisko Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Na temat tej pracy wypowiedział się w swoim ostatnim wywiadzie prasowym: : „Zdaję sobie sprawę, że przyjęcie nominacji było koniecznością, w nowym układzie politycznym Sejmu i Senatu. Jestem i staram się wywiązywać ze swoich zadań jak najlepiej...Mam nadzieję, że kiedyś będzie inaczej, a i moja cegiełka dołożona do porządkowania Polski będzie się liczyć”. Prawnicza kompetencja, solidność oraz zdrowy rozsądek – to zjednywało Mu szacunek wszystkich stron Wysokiej Izby, a może jeszcze bardziej szacunek i zaufanie zwykłych obywateli. Niestety, na tym stanowisku pracował tylko kilka miesięcy.

Zginął tragicznie w wypadku samochodowym w drodze z Warszawy do Katowic na wykład 7 października 1991 r. Okoliczności tragicznej śmierci nigdy nie zostały wyjaśnione.