100 lat temu urodził się prof. Jerzy Regulski

9 lipca 1924 r. w podwarszawskim Zarybiu urodził prof. Jerzy Regulski. Jeden z „ojców założycieli” polskiego samorządu terytorialnego, założyciel a następnie patron Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Jerzy Regulski większość swojego życia spędził jako naukowiec. W 1974 r. ukończył studia na Politechnice Warszawskiej, gdzie w 1963 r. uzyskał stopień doktora, a w 1969 r. stopień doktora habilitowanego. W 1974 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk technicznych. W latach 1975-1989 związany był z Uniwersytetem Łódzkim. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1983 r. w dziedzinie nauk ekonomicznych. W latach 1981-1992 pracował także w Polskiej Akademii Nauk. W kolejnych latach gościnne wykłady prowadził także na licznych zagranicznych uczelniach. Swoją działalność naukową koncentrował w przedmiocie urbanistyki oraz ekonomiki miast.

Dopiero postępujący proces rozpadu systemu komunistycznego w Polsce oraz transformacja ustrojowa stworzyły przestrzeń do wykorzystania reformatorskich talentów i wizji prof. Jerzego Regulskiego. Odrodzenie samorządu terytorialnego nie było celem samym w sobie. Był to element szerszej transformacji przez jakie miało przejść polskie państwo oraz polskie społeczeństwo:

“Administracja państwa działająca bez poparcia społecznego jest z góry skazana na porażkę. Ustrój demokratyczny może funkcjonować jedynie wówczas, gdy obywatele uczestniczą w sprawowaniu władzy. Oznacza to, z jednej strony, że regulacje prawne muszą umożliwiać to współrządzenie, a z drugiej, że ludzie muszą chcieć i umieć to robić. Równolegle z transformacją ustroju państwa powinien więc następować proces dojrzewania społeczeństwa obywatelskiego, społeczeństwa złożonego z obywateli świadomych swych praw i obowiązków, ale także rozumiejących korzyści, jakie mogą uzyskać z uczestniczenia we władzy. Wykształcenie społeczeństwa obywatelskiego jest jednym z podstawowych zadań okresu przebudowy państwa i warunkiem pracy VIRIBUS UNITIS”[1].

Samorząd terytorialny w myśli prof. Jerzego Regulskiego był rozumiany jako sposób oparcia administracji publicznej bezpośrednio na społeczeństwie, któremu administracja ma służyć. Jednocześnie decentralizacja władzy publicznej - rozproszenie jej i uzależnienie od mandatu demokratycznego miało być gwarantem praw i wolności obywatelskich. Realizacja tych założeń dokonała się w latach 90-tych. Jednakże moment wdrożenia reformy był poprzedzony wieloletnimi pracami koncepcyjnymi.

“Doświadczenie i przyszłość”

Prace badawcze, które dały podstawę do restytucji samorządu terytorialnego w Polsce po upadku komunizmu rozpoczęły się już w latach 70-tych. W 1978 r. przy współudziale prof. Jerzego Regulskiego powstało nieformalne konwersatorium “Doświadczenie i przyszłość”. Mimo sprzeciwu ze strony KC PZPR uczestnicy konwersatorium prowadzili prace koncepcyjne ukierunkowane na kompleksową reformę państwa polskiego. Istotną część ich prac stanowiły badania poświęcone przywróceniu samorządu terytorialnego. Konwersatorium zakończyło swoją działalność w 1982 r., zostało następnie reaktywowane w roku 2007.

Po powstaniu NSZZ “Solidarność” prof. Jerzy Regulski prowadził działania zmierzające do uwzględnienia postulatów dotyczących restytucji samorządu terytorialnego w agendzie związku. Z jego inicjatywy w ostatecznym dokumencie programowym przyjętym w 1981 r. W tezie 21 Programu NSZZ “Solidarność” uchwalonego przez I Krajowy Zjazd Delegatów stwierdzano m.in., że:

“Organy samorządu terytorialnego muszą uzyskać uprawnienia do decydowania o całokształcie spraw lokalnych, w tym zakresie mogą podlegać jedynie uregulowanemu ustawowo nadzorowi organów państwowych, służącemu kontroli przestrzegania prawa. W razie sporu między samorządem a organami administracji rozstrzygnięcie należeć powinno do sądu. Samorządy terytorialne muszą mieć prawo do prowadzenia działalności gospodarczej. Niezbędna jest też możliwość zawierania porozumień między samorządami. Dla realizacji swych zadań samorządy muszą mieć osobowość publiczno-prawną oraz prawo do uzyskiwania samodzielnie środków finansowych (podatki lokalne)”.

Droga do samorządu

W 1989 r. prof. Jerzy Regulski brał udział w obradach Okrągłego Stołu. Był współprzewodniczącym podstolika ds. samorządu terytorialnego - jedynego którego działalność nie zakończyła się wypracowaniem porozumienia, tylko podpisaniem protokołu rozbieżności.

4 czerwca 1989 r. został wybrany do Senatu I kadencji z województwa jeleniogórskiego. Podczas prac tzw. “Sejmu Kontraktowego”, jako pełnomocnik rządu ds. reformy samorządu terytorialnego, wraz z Jerzym Stępniem, doprowadził do uchwalenia w dniu 8 marca 1990 r. ustawy o samorządzie terytorialnym, która restytuowała samorząd na szczeblu gminnym. Jednym ze skutków reformy było przeprowadzenie pierwszych całkowicie wolnych wyborów od końca II wojny światowej. Także w 1989 r. założył Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej służącą wspierającą odrodzony samorząd terytorialny. Pełnił także funkcję I prezesa FRDL.

Reforma samorządowa z 1990 r. po latach oceniana jest jako jedna z najbardziej kompleksowych reform przeprowadzonych w okresie transformacji ustrojowej. Jej skutkiem było zupełne przemodelowanie struktury administracji terenowej w Polsce i rozpoczęcie procesu decentralizacji władzy w Rzeczpospolitej Polskiej.

Mimo bardzo szerokiego zakresu reformy została ona przeprowadzona bardzo sprawnie. Po latach Jerzy Stępień wskazywał, że przyczyną umożliwiającą tak sprawne przeprowadzenie reformy były wcześniejsze prace badawcze prowadzone przez prof. Jerzego Regulskiego:

“Wieloletnie studia nad istotą samorządności, a także świeże doświadczenia zebrane w toku okrągłostołowego dyskursu, a przede wszystkim w toku kampanii wyborczej poprzedzającej wybory 4 czerwca 1989 r. sprawiły, że grupa skupiona wokół Jerzego Regulskiego mogła niemal na drugi dzień po tych wyborach przystąpić do formowania realnego programu przywracania polskiemu porządkowi ustrojowemu samorządu terytorialnego w takiej postaci, która z jednej strony nawiązywała do doświadczeń przedwojennych, a z drugiej – uwzględniała także osiągnięcia aktualnej myśli europejskiej, najpełniej wyrażonej w Europejskiej karcie samorządu lokalnego, uchwalonej w 1985 r.”[2].

Życie splecione z historią

W drugiej połowie lat 90-tych prof. Jerzy Regulski aktywnie uczestniczył w pracach nad tzw. II reformą samorządową obejmującą samorząd powiatowy i samorząd wojewódzki. Od 2010 r. pełnił funkcję doradcy społecznego prezydenta RP ds. samorządu. 3 maja 2012 r. został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem - Orderem Orła Białego.

Profesor Jerzy Regulski zmarł 12 lutego 2015 r. w Warszawie. Aktywnie zaangażował w działalność naukową oraz wspieranie samorządu terytorialnego.

W myśli prof. Jerzego Regulskiego instytucja samorządu terytorialnego była kluczowym czynnikiem dla sprawnie funkcjonującego, nowoczesnego, demokratycznego państwa. To w samorządzie terytorialnym profesor upatrywał ostoi demokracji oraz czynnika umożliwiającego skuteczny rozwój społeczno-gospodarczy:

“Samorządność jest niezbędnym elementem ustroju demokratycznego, bo demokracja to rzeczywisty i ciągły udział obywateli w życiu publicznym i sprawowaniu władzy, a nie tylko udział w wyborach. Ustrój musi więc umożliwiać obywatelom uczestniczenie w zarządzaniu państwem. Jednak procesy przemian napotykają opór wielu różnych środowisk i grup interesów, którym zależy na zahamowaniu transformacji ustrojowej i utrzymywaniu scentralizowanego państwa. Tworzą one istotne bariery dla rozwoju samorządności, a tym samym dla rozwoju kraju”[3].

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego zachęca do zapoznania się z życiorysem i dorobkiem Naszego Patrona. Zapraszamy do wysłuchania audiobooka “Życie splecione z historią” - autobiografii Jerzego Regulskiego. Książkę do słuchania można bezpłatnie pobrać tutaj lub wysłuchać jej na kanale Podcast Samorządowy na platformie Spotify.

Jakub Dorosz-Kruczyński