Załatwianie skarg, wniosków i petycji stanowi ważny obszar współpracy ze społeczeństwem. W praktyce samorządowej takie postępowania mogą budzić wiele emocji.

Skargi, wnioski i petycje to instrumenty za pomocą których obywatele mogą przekazywać władzom samorządowym swoje postulaty i uwagi dotyczące działalności władz samorządowych. W praktyce rozróżnienie, czy dane pismo jest „skargą”, „wnioskiem”, czy „petycją” bywa problematyczne. Tymczasem prawidłowe ustalenie jego charakteru jest kluczowe dla przeprowadzenia prawidłowego postępowania w sprawie. Wątpliwości potęguje fakt, że o charakterze pisma nie decyduje nazwa, którą nadaje mu jego autor. Obywatel, w istocie rzeczy, nie musi nawet określać czym formalnie jest dane pismo.

Petycje

Tryb postępowania w sprawach petycji określają przepisy ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 870). Przedmiotem petycji może być żądanie, w szczególności, zmiany przepisów prawa, podjęcia rozstrzygnięcia lub innego działania w sprawie indywidualnej dotyczącej podmiotu wnoszącego petycję, życia zbiorowego lub wartości wymagających szczególnej ochrony w imię dobra wspólnego, mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji adresata petycji. Prawidłowo wniesiona petycja musi zawierać następujące elementy:

  1. oznaczenie podmiotu wnoszącego petycję; jeżeli podmiotem wnoszącym petycję jest grupa podmiotów, w petycji należy wskazać oznaczenie każdego z tych podmiotów oraz osobę reprezentującą podmiot wnoszący petycję;
  2. wskazanie miejsca zamieszkania albo siedziby podmiotu wnoszącego petycję oraz adresu do korespondencji; jeżeli podmiotem wnoszącym petycję jest grupa podmiotów, w petycji należy wskazać miejsce zamieszkania lub siedzibę każdego z tych podmiotów;
  3. jeżeli petycja jest wnoszona elektronicznie, to powinna zawierać adres? poczty elektronicznej podmiotu wnoszącego petycję;
  4. oznaczenie adresata petycji;
  5. wskazanie przedmiotu petycji.

Ponadto petycja musi być podpisana (podpisem tradycyjnym lub elektronicznym) przez osobę ją wnoszącą lub przez osobę działającą w imieniu grupy osób. Petycja wniesiona bez określenia osoby wnoszącej lub bez oznaczenia jego adresu skutkuje pozostawieniem jej bez rozpoznania. W przypadku stwierdzenia innych braków formalnych takiego pisma jego autor jest wzywany do ich uzupełnienia w terminie 14 dni. Kompletna, pod względem formalnym, petycja powinna zostać rozpatrzona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej złożenia.

Skargi i wnioski

Tryb postępowania w sprawach dotyczących skarg i wniosków regulowany jest natomiast przepisami ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 572) oraz przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. Nr 5, poz. 46). Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Z kolei przedmiotem wniosku mogą być w szczególności sprawy ulepszenia organizacji, wzmocnienia praworządności, usprawnienia pracy i zapobiegania nadużyciom, ochrony własności, lepszego zaspokajania potrzeb ludności.

Analiza przepisów prawa prowadzi do wniosku, że skargi i wnioski są pismami mniej sformalizowanymi, niż petycje. Poza określeniem ich przedmiotu powinny one zawierać określenie ich autora oraz wskazanie adresu do doręczeń. Skargi i wnioski mogą być wnoszone na piśmie, z wykorzystaniem platformy EPUAP, mailem lub ustnie do protokołu.

Skargi i wnioski rozpatruje się bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca. W razie niemożności załatwienia wniosku lub skargi w terminie ustawowym określonym właściwy organ obowiązany jest w tym terminie zawiadomić wnioskodawcę o czynnościach podjętych w celu rozpatrzenia pisma oraz o przewidywanym terminie załatwienia sprawy. Ponadto w przypadku skarg, których rozpatrzenie wydłuża się, skarżący może wnieść ponaglenie będące środkiem prawnym mającym na celu zdyscyplinowanie organu załatwiającego sprawę.

Inne cele

Wnioski i petycje są w istocie rzeczy instrumentami bardzo zbliżonymi do siebie. Ich istotą jest przekazanie postulatów społeczeństwa pod obrady rady lub sejmiku. Można powiedzieć, że petycje i wnioski wpisują się w funkcję stanowiącą tych organów. Pozytywne załatwienie sprawy, z perspektywy autora takiego pisma, może doprowadzić nawet do wprowadzenia zmian w prawie miejscowym.

Inny cel mają skargi, wpisują się one w kontrolną funkcję rad i sejmików. Organy te rozpatrują skargi na:

  1. organy wykonawcze j.s.t. – wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zarządy powiatów i zarządy województw;
  2. kierowników samorządowych jednostek organizacyjnych – np. dyrektorów szkół prowadzonych przez daną j.s.t., kierownika targowiska miejskiego, prezesów spółek komunalnych, dyrektorów instytucji kultury utworzonych przez właściwą j.s.t. itp.

Organ stanowiąco-kontrolny rozpatrując skargę może prowadzić szeroko zakrojoną kontrolę i badać legalność, gospodarność, rzetelność i celowość działań organu wobec którego skierowano skargę. Rady i sejmiki nie mają możliwości władczego oddziaływania w związku z wykrytymi nieprawidłowościami. W przypadku stwierdzenia naruszenia prawa mogą jednak skierować odpowiednie zawiadomienie do rzecznika dyscypliny finansów publicznych lub prokuratury. Dopuszczalne jest także wydanie zaleceń pokontrolnych do organu kontrolowanego.

Postępowanie w radzie

Rozpatrywanie skarg, wniosków i petycji przez organy stanowiące j.s.t. w istotny sposób różni się od praktyki postępowania z takimi pismami przez organy administracji publicznej innego rodzaju. W ich rozpoznawanie zaangażowani są przewodniczący rady/sejmiku, komisja skarg wniosków i petycji oraz rada lub sejmik jako taka. Praktyka podziału zadań pomiędzy te podmioty różni się pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego. W praktyce pojawiają się również wątpliwości co do np. możliwości wysłuchiwania skarżących na posiedzeniach tych komisji skarg.

Wszystkich zainteresowanych problematyką rozpoznawania skarg, wniosków i petycji zachęcamy do udziału w II Kongresie Przewodniczących Rad Gmin, Rad Powiatów i Sejmików Województw w dniach 15-16 listopada 2024 r. w Jacharnce. Zapraszamy do udziału w panelu „Rozpoznawanie skarg, wniosków i petycji przez rady – trudne przypadki i dobre praktyki”. Więcej informacji o wydarzeniu dostępnych jest tutaj.

Jakub Dorosz-Kruczyński