Jak samorząd współpracuje z organizacjami pozarządowymi?

Początek roku to czas w którym wiele samorządów organizuje konkursy ofert na realizację zadań publicznych dla organizacje pozarządowe. Na jakich zasadach organizacje społeczne mogą otrzymywać granty od władz lokalnych i regionalnych?

Organizacje pozarządowe[1] w Rzeczpospolitej Polskiej mogą pełnić funkcję partnera władz publicznych w związku z wykonywaniem zadań publicznych. Zarówno organy administracji rządowej jak i organy administracji samorządowej mogą zlecić wykonanie niektórych ze swoich działań fundacjom lub stowarzyszeniom. Szczególne zobowiązania w tej sferze spoczywają na jednostkach samorządu terytorialnego.

Na jakich zasadach jednostki samorządu terytorialnego współpracują z organizacje pozarządowe?

Podstawowe zasady powierzania do realizacji zadań publicznych są zasadniczo uregulowane w przepisach ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie[2]. Formy współpracy jednostki samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi określonymi przepisami art. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego Przepis ten wymienia:

1) zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie;

2) wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności;

3) konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji;

4) konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego;

5) tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej;

6) zawieranie umów o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie;

7) zawieranie umów lub porozumień o partnerstwie na zasadach określonych w przepisach o prowadzeniu polityki rozwoju[3].

Ustawodawca przepisuje ponadto, że współpraca pomiędzy władzami publicznymi oraz organizacje pozarządowe odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji jawności. Oznacza to, że organizacje pozarządowe powinny być traktowane jako równorzędny partner dla administracji. Administracja zobowiązana jest do równego traktowania organizacji pozarządowych w ramach prowadzonej przez siebie współpracy. Ponadto współpraca ta ma charakter jawny – organy administracji zobowiązane są do publikowania informacji na jej temat w prowadzonych przez siebie BIP oraz udzielania informacji publicznej w trybie wnioskowym.

Program współpracy z organizacje pozarządowe

O ile prawne podstawy udzielania tzw. „grantów” organizacjom pozarządowym określają przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego Merytoryczne podstawy współpracy jednostki samorządu terytorialnego z organizacje pozarządowe określają roczne lub wieloletnie programy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Kompetencja do uchwalenia takiego programu należy do wyłącznej właściwości organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego – rady lub sejmiku. Ustawodawca przewiduje, że dokument ten ma charakter obowiązkowy. Oznacza to, że każda jednostki samorządu terytorialnego ma obowiązek posiadać taki obowiązujący program. Programy współpracy z organizacjami pozarządowymi uchwalane muszą zostać przyjęte przez organ stanowiący najpóźniej do dnia 30 listopada roku poprzedniego względem roku w którym dany program ma obowiązywać. jednostki samorządu terytorialnego mogą, podług własnej preferencji, uchwalać programy roczne lub wieloletnie. W ramach programu określa się m.in.:

1. priorytetowe zadania publiczne wykonywane w ramach programu;
2. wysokość środków planowanych na realizację programu;
3. tryb powoływania i zasady działania komisji konkursowych do opiniowania ofert w otwartych konkursach ofert.

Ustawodawca wymaga ponadto by programy współpracy z organizacjami pozarządowymi były tworzone w sposób partycypacyjny, przy współudziale zainteresowanych organizacje pozarządowe. Dlatego też przed przyjęciem programu konieczne jest przeprowadzenie konsultacji społecznych, w których biorą udział przedstawiciele organizacji pozarządowych. Jeżeli w danej jednostki samorządu terytorialnego utworzono radę pożytku publicznego, to taki organ pomocniczy musi wyrazić opinię o projekcie programu współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Roczny lub wieloletni program współpracy z organizacjami pozarządowymi nie ma charakteru aktu prawa miejscowego. Jego postanowienia wiążą natomiast organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, który na ich podstawie wykonuje konkretne działania w sferze współpracy z organizacje pozarządowe m.in. ogłasza konkursy ofert na realizację zadań publicznych.

Zasady ogłaszania otwartych konkursów ofert na realizację zadania publicznego określają przepisy art. 13 ustawy o działalności pożytku publicznego Początkiem takiego postępowania jest publikacja ogłoszenia o otwartym konkursie ofert. Ogłoszenie takie musi zawierać informacje o:

1) rodzaju zadania;

2) wysokości środków publicznych przeznaczonych na realizację tego zadania;

3) zasadach przyznawania dotacji;

4) terminach i warunkach realizacji zadania;

5) terminie składania ofert;

6) trybie i kryteriach stosowanych przy wyborze ofert oraz terminie dokonania wyboru ofert;

7) zrealizowanych przez organ administracji publicznej w roku ogłoszenia otwartego konkursu ofert i w roku poprzednim zadaniach publicznych tego samego rodzaju i związanych z nimi kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji przekazanych organizacjom pozarządowym.

Ogłoszenie konkursowe podaje się do publicznej wiadomości poprzez publikację w BIP, na tablicy ogłoszeniowej właściwego organu administracji publicznej oraz na jego stronie internetowej. Dopuszczalne jest także publikowania ogłoszeń o otwartym konkursie ofert w prasie lokalnej lub regionalnej.

Oferty składane przez organizacje pozarządowe

Kolejnym etapem postępowania konkursowego jest składanie ofert na realizację zadania publicznego przez zainteresowanego organizacje pozarządowe. Ustawodawca wymaga, by termin na ich składanie nie był krótszy, niż 21 dni od dnia publikacji ostatniego ogłoszenia o konkursie. Oferty mogą być składane w tradycyjnej formie pisemnej lub elektronicznej z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego. Szczegółowe zasady składania ofert zawarte są w ogłoszeniu o konkursie.

Oferta na realizację zadania publicznego musi zawierać:

1) szczegółowy zakres rzeczowy zadania publicznego proponowanego do realizacji;

2) termin i miejsce realizacji zadania publicznego;

3) kalkulację przewidywanych kosztów realizacji zadania publicznego;

4) informację o wcześniejszej działalności organizacji pozarządowej lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 składających ofertę w zakresie, którego dotyczy zadanie publiczne;

5) informację o posiadanych zasobach rzeczowych i kadrowych zapewniających wykonanie zadania publicznego oraz o planowanej wysokości środków finansowych na realizację danego zadania pochodzących z innych źródeł;

6) deklarację o zamiarze odpłatnego lub nieodpłatnego wykonania zadania publicznego.

Ustawodawca dopuszcza możliwość składania ofert na realizację zadania publicznego zarówno przez indywidualne organizacje pozarządowe jak i przez organizacje pozarządowe działające wspólnie. W przypadku złożenia oferty wspólnej przez organizacje pozarządowej i jej ewentualnego wyboru, to zainteresowane organizacje pozarządowe będą musiały zawrzeć pomiędzy sobą dodatkową umowę, w której określa się zakres ich świadczeń składających się na realizację zadania publicznego. Taka umowa będzie załącznikiem do umowy na realizację zadania publicznego.

Ocena ofert złożonych przez organizacje pozarządowe

Oceny ofert złożonych w otwartym konkursie dokonuje komisja konkursowa powołana przez organ administracji publicznej, który ogłosił konkurs. W skład komisji mogą wchodzić zarówno pracownicy urzędu obsługującego ten organ, przedstawiciele organizacje pozarządowe. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego w skład komisji konkursowej mogą wchodzić także radni organu stanowiącego danej jednostki. Formalnie, zgodnie z przepisami ustawy o działalności pożytku publicznego komisja sporządza opinię dotyczącą oceny ofert. Rozstrzygnięcie konkursu należy do właściwości organu administracji publicznej, który ogłosił konkurs ofert. W praktyce administracyjnej organy administracji publicznej najczęściej zatwierdzają rekomendacje („opinie”) sporządzone przez komisje konkursowe.

W ramach całościowej oceny ofert złożonych w otwartym konkursie ofert ocenia się:

1. możliwość realizacji zadania publicznego przez organizację pozarządową;
2. przedstawioną kalkulację kosztów realizacji zadania publicznego, w tym w odniesieniu do zakresu rzeczowego zadania;
3. proponowaną jakość wykonania zadania i kwalifikacje osób, przy udziale których organizacja pozarządowa;
4. wkład wad własny (rzecz lub finansowy) lub proponowaną odpłatność za realizację zadania publicznego, jeżeli takie elementy zostały przewidziane w ofercie i ogłoszenie o konkursie przewiduje ich ocenę;
5. doświadczenie organizacje pozarządowe w realizacji zadań publicznych w latach poprzednich.

Postępowanie konkursowe kończy się opublikowaniem ogłoszenia o wynikach otwartego konkursu ofert, który zawiera w szczególności nazwę oferentów, nazwy zadania publicznego i wysokość przyznanych środków publicznych przyznanych na realizację danego zadania. Ogłoszenie o wynikach konkursu publikuje się na takich samych zasadach na jakich publikowane ogłoszenie o konkursie ofert.

Co istotne z urzędu nie sporządza uzasadnień wyboru oferty. Zarówno oferentom, których oferty zostały niewybrane i tym których oferty wybrano, przysługuje prawo do złożenia wniosku o uzasadnienie oceny oferty. Taki wniosek należy złożyć w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia wyników konkursu.

Jakub Dorosz-Kruczyński